Terugblik webinar met Bert Roebben: “Blijf elkaar opzoeken als vakcollega’s”

Op vrijdagmiddag 24 januari organiseerde de VDLG een webinar over de spiritualiteit van de leraar levensbeschouwing/godsdienst. Bert Roebben, auteur van het (open access) boek Godsdienstpedagogische cartografie (2024) was te gast. Pauline Kraakman-Lokhorst, docent en bestuurslid, doet verslag van het mooie gesprek dat ontstond rondom het thema.

Marion van Ham, docent en bestuurslid, opende het webinar met een korte introductie van Bert Roebben en introduceerde meteen het doel van deze bijeenkomst; reflecteren op onze spiritualiteit. Bert Roebben was te gast om ons hierbij te inspireren en helpen.

Bert Roebben begon zijn verhaal dat in de complexe wereld waarin wij leven juist dit soort sessies bijzonder zinvol kunnen zijn; actieve sessies waarin we samen denken, meedenken en leren van elkaar hoe we onze leerlingen kunnen ondersteunen in hun spirituele opvoeding. Want hoe leg je je leerlingen uit wat belangrijk is en goed is om te doen in een tijd waar veel leiders in de wereld geenszins voorbeelden geven?

Bert Roebben deelde hierin de visie van Biesta waarbij, naast de genoemde kwalificatie en socialisatie, de nadruk op subjectificatie of persoonsvorming belangrijk is. Kinderen en jongeren hebben het recht om uit te zoeken wat hun eigen waarden zijn (Bert refereerde hieraan als moral agency). Bert Roebben benadrukte dat het goed is hen te gunnen dat ze mogen groeien in hun spirituele veerkracht en los te komen te staan van de heersende prestatiefascinatie. Juist het vak levensbeschouwing/ godsdienst biedt hier ruimte voor.

Tegelijk is belangrijk goede kaders te bieden en context te geven. Waar liggen de centrale vragen en mogelijkheden voor goed levensbeschouwelijk onderwijs en welke didactische concepten passen hierbij? Sinds corona zitten we in een soort polycrisis waarbij we maar doorgaan terwijl verschillende crisissen door elkaar heen lopen. De school en de klas kunnen bijdragen om jonge mensen te laten groeien in hun moral agency en veerkracht die ze zo nodig hebben. In die school en voor die klas sta jij als leraar als persoon in combinatie met je professionaliteit. Dan is het belangrijk dat je zelf weet wie die persoon is en waar jij zelf vandaan komt.

Hoewel het vak levensbeschouwing na 25 jaar nog steeds geen examenvak is, gelooft Bert Roebben nog steeds in het belang van levensbeschouwelijke competenties. Het gaat in ons onderwijs niet alleen om kennisoverdracht, maar juist ook om Bildung, om het kijken naar de leerling zelf en hoe deze te laten groeien als mens. Bert Roebben noemde Bildung als gronddynamiek en kennis in dienst van subjectificatie. Het gaat om het aanleren van levensbeschouwelijke geletterdheid op een manier en in een taal waarin we elkaar kunnen verstaan.

We leven in andere tijden, nu zorgen superdiverse klassen voor grote verschillen in religieuze ervaringen in de klas. Tussen deze verschillende achtergronden is het soms een zoektocht hoe de verschillende levensbeschouwelijke en religieuze moedertalen toe te laten. Soms wordt er gebotst door leerlingen, ook met niet-religieuze klasgenoten. Het gaat er binnen onze opdracgt als leraar om hoe we die veel(stemmig)heid vruchtbaar maken.

“We moeten ons eigen verhaal leren schrijven, met de tijd en de aandacht zoals we die aan een liefdesbrief zouden besteden.”

Bert Roebben sprak in dat opzicht over kinderen en jongeren en (hun) theologie. Ook zij hebben vragen over bijvoorbeeld leven na de dood. Ze moeten de ruimte hebben om de spanningen die ze voelen te kunnen bespreken. Ook al geeft het soms frictie en ‘vuurwerk’, het is zaak het te wagen en zoveel als kan te profiteren van de diversiteit. Het gaat om het aanleren van een algemene taal (of grammatica), hun eigen moedertaal in verhouding met anderen én de narrativisering van hun eigen verhaal. Als voorbeeld noemde Bert Roebben het schrijven van een liefdesbrief; soms moet je gewoon ergens lang voor gaan zitten. We zijn snelle communicatie via social media gewend, maar kunnen nog echt aandachtig schrijven aan ons levensbeschouwelijke verhaal? De langzame weg is soms beter, mooier en zinvoller dan de snelle.

In het webinar deed Bert Roebben de oproep jonge mensen te leren narratief vaardig(er) te worden en te leren het eigen verhaal in dialoogvorm uit te wisselen. Hij ziet dit ook als een belangrijke keuze tegen het populisme en vluchtig oordelen. Om dit te kunnen moeten we ook ons als professionals gunnen onszelf met onze bronnen te blijven ontdekken binnen onze eigen moedertaal en zelf ook te blijven oefenen in het narrativiseren. Het gaat erom eigen bronnen met anderen uit te wisselen. Het eigen verhaal te vertellen en van eigen kwetsbaarheid te durven getuigen. Openheid en weerbaarheid zijn niet vanzelfsprekend en mogen jonge mensen worden voorgedaan. Bied een godsdienstpedagogiek van de hoop! Om leerlingen moral agency en veerkracht te leren, mogen we ons eigen verhaal benutten. Kinderen en jongeren hebben recht op een begin van een antwoord.

Na de bovenstaande introductie bood Bert Roebben de deelnemers twee reflectievragen: Hoe zou je jouw theologie als docent omschrijven, qua inhoud of qua houding? Hoe ga je als docent met die veelheid en tegenstrijdigheid van stemmen in de klas om? Eerst was er voor eenieder kort de tijd om hier in stilte zelf over na te denken. Vanuit de vraag: als we stil zijn en luisteren naar onszelf; wat komt dan naar boven? Eerste gedachten die deelnemers al in de chat deelden waren al een mooie aanloop naar een goed gesprek: Oprechtheid ten opzichte van jezelf – Vanuit liefde – Verbinding, aandacht voor het kwetsbare in mens en natuur, tegenspraak organiseren – Blijven staan voor de hoop – Verschillende perspectieven laten klinken – Bevragen naar betekenis – Ruimte laten voor het niet weten.

Na een korte individuele reflectie namen deelnemers deel aan een gesprek over de vragen in vier groepen. Na een halfuur keken we met alle deelnemers terug op die gesprekken. Elke groep gaf een korte impressie van gedachten en inzichten.
In de eerste groep was de common ground: de dialoog en de ruimte die er moet zijn voor gevoelens. Het idee dat existentiële vragen en antwoorden overal zijn, maar dat om ze te vinden weer geletterdheid nodig is. Om dat te bereiken, kan het soms helpend zijn om te opereren vanuit waarden in plaats vanuit geloof. De tweede groep stelde dat we leerlingen juist vanuit onze eigen zoektocht kunnen helpen. Hoe zag en ziet ons eigen zoeken er uit? We kunnen hiermee  bruggenbouwer zijn en leerlingen voordoen om elkaar vanuit verschillende moedertalen te vinden. De waarden eerlijkheid en gelijkheid kwamen tijdens het gesprek naar boven. De derde groep sprak over het voorleven van openheid en ook over de zoektocht. Het belang van het blijven stellen van vragen en dit belang ook voor te leven en door te blijven geven. Het blijven proberen patstellingen open te breken, terwijl het tegelijk een groot verschil is welke jaarlaag of populatie je voor je hebt. De vierde groep sloot hierbij aan en voegde hieraan toe: de liefde voor de pubers (‘ook al wil je soms achter het behang plakken’) en de verbondenheid die in zichzelf al misschien iets transcendent heeft. Evenals het  belang van hokjes openbreken en openstaan om niet in je eigen kleine bubbel te blijven. Ook hier in het gesprek kwam het behoeden van de democratie voorbij om samen te strijden voor een rechtvaardige wereld.

Bert Roebben was zichtbaar enthousiast bij het gesprek dat zich ontspon. Het webinar was het zien hoe zijn theorie in de praktijk landt en bemerken dat die theorie aansluit. En het samenkomen van leraren uit verschillende scholen om het te bespreken, is juist wat hij zowel leraren als leerlingen gunt. Deel je verhaal! Ga uit je lokaal en zoek elkaar op! Wees als leraar leerling onder de leerlingen! Existentiële vragen meanderen door het leven, levensbeschouwing gaat om l’amour et la mort. Het zijn ontwikkelingsprocessen die de jonge mensen maar ook wij leraren meemaken. De tradities hebben antwoorden op deze vragen. Neem hier de tijd voor en blijf je voeden aan verschillende spirituele voorbeelden.

Het webinar werd afgesloten met ruimte voor vragen aan bert Roebben. Een van de deelnemers was nieuwsgierig naar het verschil tussen de Nederlandse en de eerder verschenen Duitse versie van Godsdienstpedagogische cartografie. Bert Roebben gaf aan dat het boek steeds in ontwikkeling was waardoor er in de latere Nederlandse versie nieuwe elementen bijkwamen. Wie zich in de verschillen wil verdiepen, raadt hij aan om vooral hoofdstuk 2 en hoofdstuk 4 te bekijken. Een andere deelnemer vroeg hoe om te gaan met het inzichtelijk maken van de levensbeschouwelijke kaart van haar klas. Op welke (veilige) manier open je het gesprek over de levensbeschouwing van de leerlingen zelf? Het kan een mooi vertrekpunt zijn om te starten met universele vragen, opperde een van de andere leraren, en daar verder over te filosoferen. Het webinar bood een goed en mooi gesprek tussen collega’s waarbij er steeds nieuwe ideeën opborrelden. Bert Roebben sloot af met de oproep om elkaar als collega’s te blijven zoeken, wat in zijn ogen (en eigen woorden) ‘keibelangrijk’ is. Als tweede gaf hij het advies om te blijven onderzoeken wat je eigen bron is. Hij sloot af met te benadrukken van de basis van kennisoverdracht als wezenlijk element binnen ons vak. Het was een inspirerend, enerverend, verrijkend, verbindend webinar dat zeker vraagt om een vervolg.

Over de auteur en het boek
-> Het boek Godsdienstpedagogische cartografie (2024) is op de volgende pagina in een papieren versie te bestellen en (onderaan die pagina) ook gratis te downloaden: Acco Shop – Godsdienstpedagogische cartografie
-> Voor meer informatie over Bert Roebben verwijzen we naar een eerder met hem gehouden interview met VDLG-voorzitter Pieter Snel: ‘Leraren die levensbeschouwelijk thuis zijn en daar een verhaal rond hebben’

VDLG-webinars
Binnenkort informeren we over datum en tijd van het derde VDLG-webinar. Het derde gaat over zelf ontwikkeld lesmateriaal, met de ruimte om lesmateriaal te presenteren aan collega’s en je vragen te stellen over ontwikkelen van materiaal. Het eerste van dit schooljaar (oktober 2024) ging over het rijke, gratis lesmateriaal van www.omstredenzaken.nl. Ook in schooljaar 2025-2026 volgen er weer drie webinars van de VDLG waarbij we samenwerken met lerarenopleidingen en www.lervo.nl.