Waarom we religiewetenschap nodig hebben

Religiewetenschap, waar is dat goed voor?

Niet voor grote aantallen studenten, en dat blijkt bepalend: in Utrecht is het één van de zes studies die de faculteit Geesteswetenschappen stopzet. Het nieuws maakt me verdrietig: voor de studenten, de medewerkers, het prachtige vak dat ondanks vage plannen over ‘meer zuurstof door bijvoorbeeld gezamenlijke cursussen en minoren’ hier toch echt een verlies lijdt.

Ik studeerde religiewetenschappen in Leiden @lei, toen het nog Wereldgodsdiensten heette. Waarom ik daarvoor koos? Omdat het gastcollege van Meerten ter Borg over godsdienstsociologie een blikseminslag was: zó kun je de wereld dus bekijken! Van dit perspectief wilde ik meer, want ik was ervan overtuigd dat ik bij deze studie iets wezenlijks kon leren, iets waar ik de vinger nog niet op kon leggen maar wat een wereld voor me opende die voor altijd verrijkt is.

We begonnen met een kleine club eerstejaars. Massaal werd het nooit. Dat was trouwens als student (en vast ook als docent) juist een pré: de kleinschaligheid, elkaar bij naam kennen, de ruimte voor verdieping en gesprek, ook in de hoorcolleges. Ik denk dat veel studenten en alumni die bij dit soort kleine studies hun plek vonden, dit herkennen. Onderwijs vormt je, je studententijd vormt je, en dat is alvast één aspect dat de studie (en studeren in het algemeen) waardevol maakt.

Maar dat is natuurlijk niet wat doorgaans wordt bedoeld met ‘wat een studie oplevert’. Voor zelfontplooiing koop je maar een boek, toch? (Leestip dan maar: Not For Profitvan Martha Nussbaum). Wat heeft de maatschappij eraan dat we religiewetenschappers opleiden? Ik doe een paar suggesties, en hoor graag de aanvullingen van anderen.

1. De overgrote meerderheid van de mensheid is religieus. Het seculiere Nederland heeft de neiging hier een blinde vlek voor te hebben en daardoor de rol van religie niet te begrijpen, te over- of onderschatten. Religiewetenschappers kunnen hier duiding geven. Interessant voor leken. Cruciaal voor iedereen die op professioneel vlak met religie te maken krijgt, bijvoorbeeld als journalist Pauline Weseman , hulpverlener, docent Cok Bakker Markus Altena Davidsen , diplomaat…
2. Religie is niet alleen complex, maar ook beladen. Verschillen van mening erover zijn vaak verhit, raken aan de identiteit van mensen en het onderwerp leent zich uitermate goed voor profilering, polarisatie, en misinformatie. Neem je religiewetenschappers serieus, dan kunnen zij helpen de angel uit het debat te halen en de misvattingen en vooroordelen die er over religie zijn te ontmantelen. Niet om te overtuigen of bekeren, maar om verder te komen dan versimpelde hokjes, schijntegenstellingen en schijnoplossingen.
3. In religiewetenschappen komen verschillende disciplines samen, want religie is complex en heeft invloed op verschillende manieren. Dat betekent dat je als religiewetenschapper vaak een multidisciplinaire studie doet, waarmee je een brug kunt slaan tussen verschillende kennisgebieden. Religie is geloof, zeker, dus je verdiept je in geschriften en filosofie. Het is een sociaal verschijnsel, dus je leert hoe mensen individueel (psychologie) en gezamenlijk (sociologie en antropologie) functioneren. Het historische perspectief is onmisbaar voor het bergijpen van de huidige situatie. Of je leert een taal die je toegang geeft tot een deel van de wereld dat wij doorgaans niet kunnen verstaan, en die je in staat stelt een heilig boek kritisch te onderzoeken. Oftewel, religiewetenschappers zijn breed ontwikkelde academici die in staat zijn te schakelen tussen verschillende perspectieven. Handig, in een veranderende en ingewikkelde wereld. (Ik geef toe, dat zal niet iedereen meteen als onmisbaar in de oren klinken. Voor wie het arbeidsmarktperspectief leidend is: ‘universitair werk- en denkniveau’ is nog steeds een pre op het cv.)
4. Bij religiewetenschappen ben je niet alleen een stel hersens op pootjes. Je houdt je bezig met existentiële onderwerpen. Samen met verschillende tradities en filosofen stel je vragen over de zin van het leven, hoe om te gaan met lijden (en waarom is dat er eigenlijk?), of je iets zeker kunt weten, wat goed en kwaad is, wat de dood is, hoe je hoop houdt. Wat écht belangrijk is. Zeker zij die zich in/na hun master specialiseren in onderwijs of zorg, zijn het gewend over dit soort moeilijke vragen in gesprek te gaan, met iedereen en op alle niveaus Expertisecentrum LERVO Normatieve Professionalisering.
5. Veel mensen ervaren in onze maatschappij een gemis aan een plek om het over dit soort existentiële kwesties te hebben. Het is fantastisch dat het taboe op psychische klachten afneemt en weg mentale gezondheidszorg gevonden wordt voor wie het nodig heeft. Als het gaat om omgaan met negatieve gevoelens, tegenslag, onzekerheid en onrechtvaardigheid, is het psychologische perspectief niet het enige helpende. Zoeken naar zin is niet diagnosticeerbaar. Morele burnout is geen puur individueel probleem. We vinden het lastig te verdragen dat zaken moeilijk of onzeker zijn, vragen ons af of dit alles is, worstelen met keuzes maken en zin geven (of vinden). Je hoeft niet religieus te zijn om over deze zaken een goed gesprek te voeren. We hebben mensen nodig die ruimte kunnen creëren om onbevangen en onbevreesd, vriendelijk-kritisch, en met een schat aan verhalen en kennis in hun achterzak in gesprek te gaan over existentiële kwesties (en ons te helpen die kwesties te navigeren zonder te trappen in spiri-scams waar boekhandels en het internet mee volstaan). Natuurlijk zijn religiewetenschappers niet de enige die dit kunnen. Zij zijn wel bij uitstek toegerust om dit te doen. Ze zullen niet zo gauw schrikken van een zware vraag, en kunnen helpen om woorden te geven aan zingevingsvragen.

Er is nog veel meer te zeggen over de waarde en doelen van wetenschap, dat doen anderen ook al. Het lijkt me daarbij goed om niet in de val te trappen dat we verschillende disciplines tegen elkaar uitspelen. Religiewetenschap, en geesteswetenschappen in het algemeen, is waardevol. Daarvoor hoeven we ons niet af te zetten tegen techniek of bestuurskunde.

“Alles van waarde is weerloos” schreef Lucebert. Laten we het dus beschermen, en de waarde koesteren, juist als zij moeilijk in geld is uit te drukken.

Marije Verberk via LinkedIn, met toestemming overgenomen. Marije is promovendus en leerteambegeleider.