Terugblikken en vooruitkijken: Ons vak mag echt anders zijn
Terugblikken op 2025 met Archie de Ceuninck van Capelle en Jan Jaap Kievit
Archie de Ceuninck van Capelle (foto links) studeerde afgelopen zomer af aan de lerarenopleiding van de Radboud Universiteit en werkt nu als leraar levensbeschouwing bij de katholieke scholengemeenschap De Breul in Zeist. Het is voor hem een nieuw beroep. Hij is al twintig jaar geestelijk verzorger en is ook een aantal jaren wetenschapper en onderzoeker geweest. Jan Jaap Kievit (foto rechts) staat al zeven jaar voor de klas in het Emmauscollege in Rotterdam. Hij is onlangs verhuisd naar Gelderland en aan het werk met zijn nieuwe huis. Op termijn hoopt hij in die omgeving aan het werk te gaan als leraar levensbeschouwing. Ze kijken beiden terug op 2025 en blikken een beetje vooruit richting het nieuwe jaar.
Het vak in 2025
Wat waren het afgelopen jaar belangrijke ontwikkelingen in ons vak? Jan Jaap: ‘Dan denk ik aan de perspectiefgerichte benadering. Binnen onze school werken we ermee. Ik heb het dit jaar steeds meer omarmd. We hebben in onze school gekeken naar welke lessen we geven en waar de perspectieven terugkomen. Het historisch perspectief, dat hebben we er duidelijk in zitten. Maar het metaperspectief bijvoorbeeld is er veel minder. Dat perspectief betekent: erboven staan en niet per se de discussie voeren over onderwerpen. Dat vind ik wel een heel fijne manier om gesprekken en onderwerpen aan te gaan binnen de klas. Als ik een onderwerp aankaart worden er algauw veel opmerkingen gemaakt. Dat is voor even interessant, maar helpt het gesprek niet verder. Zo’n metaperspectief helpt de leerlingen verder te laten nadenken dan alleen een mening. Dat laatste loopt op een gegeven moment vast.’
Archie: “Sommige mensen zeiden tegen me: ‘Dit is precies het goede moment, Archie, om leraar levensbeschouwing te worden.’ “
Archie: ‘Ik ben in juli afgestudeerd. Ik ken het vak nog niet zo lang. Ik heb me tijdens mijn studie ook afgevraagd hoe het vak levensbeschouwing in mijn eigen middelbareschooltijd was. Ik had er geen herinnering meer aan. Dat was in de mist verdwenen. Ik heb het vak in Nijmegen vooral op een religiewetenschappelijke basis geleerd. Ik heb ook gehoord over de perspectiefgerichte benadering. Op De Breul waar ik werk staat het vormingsperspectief centraal. Ik ben erachter gekomen dat er per school best veel verschillende insteken in het vak zijn. Het kan stevig verschillen hoe een school het vak vorm geeft. Dat is een ervaring die hoort bij een nieuweling in het vak. Wat me dit jaar verder opviel, was het nieuws dat jongeren van de generatie Gen-Z een soort comeback van religie laten zien, hoe klein ook en ook stevig verbonden met conservatisme. Dat vind ik fascinerend. Sommige mensen zeiden tegen me: ‘Dit is precies het goede moment, Archie, om leraar levensbeschouwing te worden.’
Werk in 2025
Jan Jaap heeft dit jaar met zijn collega’s het vak behoorlijk veranderd. Jan Jaap: ‘Ons vak was een aantal jaar geleden toch wel heel theoretisch, met veel toetsen en veel grote verslagen. Op een gegeven moment zei één van de conrectoren: ‘Waarom doen jullie dat? Jullie kunnen alles zijn, maar jullie willen zijn zoals andere vakken. Waarom zijn jullie niet je eigen vak waarin je echt wat anders kan doen? Jullie visie klinkt goed. Het bewustzijn vergroten van leerlingen, zodat ze met een open blik vanuit verschillende perspectieven naar de wereld kunnen kijken. Maak er gewoon een eigen vak van waar leerlingen echt een aandeel in hebben.’
Archie herkent het uit eerder werk: ‘Ik vind het een heel interessante opmerking van jouw conrector. Ik ben lang geestelijk verzorger geweest. Daar heb ik ook weleens directeur gehad die zei: ‘Je probeert je veel te veel te richten op beroepsstandaarden en kwaliteitscriteria. Wat is je eigen verhaal?’ Daar lijkt het een beetje op.
Jan Jaap: ‘Wat de conrector voorstelde, hebben we gedaan. In 4 havo en vwo bijvoorbeeld hebben we nu gespreksvaardigheden. Leerlingen komen zelf met een vraag. En de klas gaat daar vragen over stellen. Het is eigenlijk een soort van intervisie, een soort van didactisch coachen. Ze gaan echt op zoek naar waar de vraag over gaat. Ik vind dat een leuke vorm om les mee te geven. Omdat de les echt vanuit de leerling komt. Ik gaf in 5 vwo een periode hermeneutiek. Alleen merkte ik toch vaak dat leerlingen vooral toekeken en mij het werk lieten doen. Dat hebben we dit jaar óók omgedraaid. Nu komen de leerlingen zelf met een interessant perspectief, een citaat, een filmpje of wat dan ook. En dan gaan ze proberen om de klas eens te laten kijken vanuit dat perspectief. Het gaat er bijvoorbeeld om dat ze leren dat de de manier waarop we ergens tegen aankijken een interpretatie is en dat die door de geschiedenis heen steeds verandert.’
Jan Jaap: “Het heeft me echt een aantal jaren gekost om echt te begrijpen hoe leerlingen in elkaar zitten en hoe ze naar elkaar kijken en met dingen omgaan.”
Nieuws
Welk nieuws kwam het voorbije jaar veel aan de orde in school? Jan Jaap: ‘Ik moet zeggen dat ik niet heel veel nieuwsberichten bespreek in de les. Er komt natuurlijk wel eens iets voorbij. We hadden een tijdje terug Davy uit First Dates. Hij deed mee aan dit datingprogramma en had denkbeelden die er wat conservatief uitzagen [zie onderaan]. Dat kwam natuurlijk naar voren in lessen. Dat werd wel een leuk gesprek over wat je mag uiten en over het opleggen van meningen. In een van mijn lessen kwamen twee leerlingen met de vraag hoe we het Israël-Palestina conflict kunnen oplossen. Ik zei dat dat wel een heel grote vraag was. Dat kun je dan wel omvormen naar een gesprek over de vraag hoe we met het onderwerp omgaan in school. Dat was een heel moeilijk gesprek. Daar wilden weinig leerlingen echt iets over zeggen. Dat is waarom ik niet zo snel met nieuwsberichten kom. Ik merk dat er een tijd en een plek is voor dat soort gesprekken. Als ik zoiets van tevoren plan, dan is die tijd en plek vaak verkeerd en komt er niet zoveel uit. Ik laat het vaak organisch ontstaan.’
Archie: ‘Ik vraag er wel naar bij leerlingen. Of ze nieuws kijken. Ik heb het idee dat dat op de basisschool met het Jeugdjournaal wel veel wordt gedaan. Ik weet niet goed wat mijn leerlingen nu wel en niet van het nieuws meekrijgen. Soms wordt me er wel naar gevraagd. Bijvoorbeeld: Wat vindt u van Charlie Kirk? Of: Wat heeft u gestemd? Maar het gebeurt niet veel. Ik merk hoe we allemaal in bubbels leven. Ik zat eens in de trein en las in de Bijbel. Toen zei iemand tegen me: ‘Wat vind jij van Charlie Kirk?’ Ik zei: ‘Wie is Charlie Kirk?’, waarop de ander zei: ‘Die is vannacht doodgeschoten.’ Hij was nog nooit in mijn nieuwsfeed opgedoken. Waarschijnlijk de halve wereld kende hem al wel. Dat maakt me als docent ook wel wat onzeker. Zitten we in dezelfde nieuwsbubbel? Weet ik genoeg van wat mijn leerlingen lezen en zien?’
Jan Jaap: ‘Je moet eigenlijk de laatste trends op TikTok volgen. Dat is wat de leerlingen zien. Alleen, ik wil geen TikTok account. Ik probeer via fora wel een beetje bij te houden wat er speelt. Volgens mij ligt daar de sleutel. Als je inderdaad de social media van die leerlingen kunt volgen, dan vind je ook makkelijker aansluiting in de klas.’
Archie: ‘De vraag is of je dat moet willen. Het is niet mogelijk om steeds op het laatste medium van leerlingen aan te sluiten. Maar hoe dan ook, moet je aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen.’
Jan Jaap: ‘Daar lag voor mij de eerste jaren echt de grootste uitdaging. Hoe ziet die leefwereld van de leerlingen eruit? Ik begon pas op mijn eenendertigste als leraar levensbeschouwing. Ik had meerdere opleidingen afgerond en stond zo ver van de leerling af. Het heeft me echt een aantal jaren gekost om echt te begrijpen hoe leerlingen in elkaar zitten en hoe ze naar elkaar kijken en met dingen omgaan. Leerlingen zijn voorzichtig en velen van hen volgen het nieuws niet. In de bovenbouw bekijken ze soms de NOS via TikTok. Maar dat is als er iets speelt, zoals verkiezingen. Waar ik ook altijd een beetje op vastliep bij het nieuws is: je krijgt dan een mening, maar er ontstaat geen verdieping. Dan ben ik degene die voor verdieping moet zorgen, maar op het moment dat ik iets ging vertellen vanuit de theorie of wat dan ook, dan verloor ik hun aandacht. Ze willen elkaar horen. Ze willen niet mij horen praten over dingen, ze willen met elkaar in gesprek en dat onthouden ze.’
Inzicht
Wat was een inzicht dat je dit jaar opdeed en waarmee je aan het werk ging? Jan Jaap: ‘Voor mij is dat, dat ik veel te hard werk voor de klas. Ik werk keihard voor een 11 en de leerlingen zitten erbij en kijken ernaar. Ik ben al een tijdje bezig om dat om te draaien. We hebben in de bovenbouw halve klassen. Ik kan dan vaak met leerlingen een-op-een het gesprek voeren. Dan ben ik niet echt theorie aan het vertellen. Ik vraag me dan wel eens af of het echt belangrijk is als ik dat zo doe. Het is niet een werkvorm, het zijn gewoon gesprekjes. Een collega die ik hiernaar vroeg zei: “Het zijn echt de meest belangrijke gesprekken. Ik zie dat echt als een lesonderdeel als je het met leerlingen hebt over hun leefwereld. Dat je gewoon nieuwsgierig bent naar hoe zij naar dingen kijken, hoe zij in elkaar zitten en waar ze mee worstelen.” Dat ben ik meer gaan omarmen in mijn lessen.’
Archie: ‘Ik herken wat Jan Jaap zegt. Ik heb mijn opleiders ook horen zeggen dat het belangrijk is dat het zweet op de juiste ruggen staat. Het zijn nu toch vaak de leraren. In de opleiding gaat het niet zoveel over manieren waarop leerlingen zo kunnen leren. Je hoort vooral over modellen en hoe je het onderwijs keurig in elkaar kunt steken. Daar was ik in de opleiding goed in. Maar dat is niet de praktijk van het lesgeven. Wat ik het afgelopen kalenderjaar heb geleerd is dat er een forse kloof is tussen theorie en praktijk. Nadat je in een jaar klaargestoomd bent, begint het eigenlijk pas. Misschien haal ik over een tijdje nog wat weer meer modellen uit mijn gevulde rugzak, nu gaat het veel meer om de klas.’
2026
Wat gaat komend jaar (en daarna) spelen in ons vak? Beiden denken aan AI en de vragen over onderwijs die dat oproept. Jan Jaap: ‘Het wordt steeds makkelijker om informatie op te zoeken en welke rol heb ik dan nog? Wij staan boven de stof. Wij kunnen leerlingen laten nadenken, waar ik AI niet zo snel een rol in zie hebben. Dat zou misschien nog kunnen komen. Maar voorlopig is het zo, dat we samen met leerlingen verbanden kunnen leggen tussen verschillende onderwerpen. We kunnen echt hun denken ontwikkelen. Ik denk dat leren ook veel beter gaat als je een mens tegenover je hebt. Ik denk wel dat de docent steeds minder voor de klas komt te staan om uit te leggen – en veel meer naast de leerlingen komt te staan om samen een onderwerp te ontdekken of te verkennen en te kijken hoe ze met zo’n onderwerp kunnen omgaan. Kritisch denken, de leerlingen leren omgaan met hun denken. We hebben vanwege AI bij ons op school gesneden in verslagen. We hadden bijvoorbeeld een verslag over voorbeeldfiguren. Dat hebben we eruit gehaald. Het was gewoon niet meer interessant. Het werd met AI gegenereerd. We kiezen nu voor een interview met iemand uit je omgeving, want die kunnen natuurlijk net zo goed een voorbeeldfiguur zijn. Op het interview laten we de leerlingen reageren om vervolgens hun levensvisie te vormen. De verslagen worden nu veel persoonlijker.’
Archie: ‘Een beetje saai misschien, maar ik sluit aan bij Jan Jaap. In de lerarenopleiding al merkte ik dat AI een heel groot onderwerp aan het worden is. Ik heb er ook een keuzevak over gevolgd dat onder meer ging over de morele gevolgen van AI voor de samenleving. Ik zou zeggen: laten we niet te veel volgend zijn, maar als onderwijs proberen discussiepunten naar voren te schuiven. In ieder geval voor de schoolomgeving. Verslagen, schrijven, werkstukken maken, dat is dood, dat is voorbij. Ik zie nog wel mogelijkheden in een geschreven reflectieverslag in de laatste les, dat leerlingen ter plekke inleveren. Zo probeer ik het denken in de hoofden en harten terug te brengen.’
Goede voornemens
Een nieuw jaar, nieuwe mogelijkheden. Wat nemen beiden zich voor? Jan Jaap: ‘De afgelopen vier jaar stonden vooral in het teken van mijn nu vierjarige. Ik heb aan zelfontwikkeling niet heel veel kunnen doen. Ik wil me weer meer gaan verdiepen in boeken of iets van scholing gaan doen. Waar ik nu vooral toe aan toekom is: in het hier en nu blijven. Dat is de uitdaging. In het moment zijn. Zonder daar van alles aan vast te plakken of over te denken. Gewoon te ervaren en te zien wat er gebeurt. Ik ga dat voor het nieuwe jaar nog bewuster doen. Ook bijvoorbeeld bij mijn collega’s op school of thuis.’
Voor Archie staan goede voornemens in het teken van het verder verkennen van het beroep. Archie: ‘Ik denk aan de leefwereld van de kinderen leren kennen. Dat is een heel belangrijke opgave voor een beginnend leraar, waar je vast een paar jaar mee bezig zal zijn. Mijn ambities en leerdoelen liggen daarom vooral dichtbij de klas en de school. Ik voel daarnaast ook een soort ruimte ontstaan nu mijn kinderen al best groot zijn. Voor mij breekt een nieuwe levensfase aan. Ik hoef niet meer bij de kinderopvang te staan of het eten op tafel te hebben om precies kwart over zes. In het nieuwe jaar heb ik er ook wel zin in om te ontdekken wat dat voor mij betekent. Een aantal dingen die in de afgelopen 20 jaar mijn leven beheerst hebben valt weg. Hoe gaat dat zijn? Interessant om uit te vinden.’
Tip
De kerstvakantie is tijd voor boeken, muziek en films. Wat zouden beiden als tip willen meegeven aan collega’s? Archie noemt het album Lux van Rosalia. Archie: ‘Zij is een popartiest uit Catalonië. Ze heeft een studio-album gemaakt dat helemaal in het teken staat van vrouwelijke mystici. Het gaat bijvoorbeeld over Rabia van Basra en Hildegard van Bingen. Ik vind dat fascinerend. Het album is jubelend besproken in elke krant en op elk nieuwsplatform. Ik heb er nog niks mee gedaan in de klas. Ik denk dat de muziek misschien te complex is. Maar ik wil het toch ook wel een keer ter sprake brengen. Je zou het eens moeten luisteren en misschien kunnen we er later in de Narthex nog eens aandacht aan besteden.’
Jan Jaap noemt twee opmerkelijke tv-series, die ook de nodige levensbeschouwelijke vragen oproepen. De eerste is de miniserie Chernobyl (HBO Max en Prime Video). Jan Jaap: ‘Wat ik hieraan interessant vind: de onmogelijke keuzes die mensen moeten maken in zo’n noodsituatie, hoe ze dan op elkaar reageren, in welke angst ze zichzelf verliezen en wat voor effect dat heeft op de omgeving.’ Zijn andere tip is de serie Severance (Apple TV). Jan Jaap: ‘Het gaat over meerdere mensen, maar één man staat centraal, die ervoor hebben gekozen om hun werkpersoon en hun privépersoon te scheiden. Als zij op hun werk komen, dan veranderen zij in een werkpersoon en die twee weten niks van elkaars leven. Ik zal het niet allemaal verklappen, maar het is interessant, omdat het gaat over hoe wij kijken naar mensen en naar ons eigen leven.’
‘O ja!’ zegt Archie. ‘Mag ik nog een tip geven? De app van Arte TV. Dat is een schatkamer aan films, documentaires, maar wel alleen in het Frans of in het Duits. De allergrootste documentaires ondertitelen ze ook in het Engels.’
Artikel n.a.v. Davey in Frist Dates: Steeds meer jongeren volgen conservatieve ideeën Andrew Tate: ‘Schadelijk’
Meer informatie over de tips
Meer over Lux van Rosalia: Rosalía maakt gedurfd, uniek album
Meer over Arte TV: ARTE, the European culture TV channel, free and on demand
Meer over Chernobyl: Boeiende wanhoop, onmacht en onversneden reddeloosheid
Meer over Severance: Wat als je je tijdens kantooruren niks meer kunt herinneren over je privéleven?