Terugblik op het eerste VDLG-webinar over stilte

Vrijdag 10 oktober organiseerden we het eerste VDLG-webinar van dit schooljaar. Spreker was broeder Bernard, verbonden aan de Broeders van het Stille Leven. Tijdens dit webinar over de spiritualiteit van de leraar L/G ging broeder Bernard in gesprek met een groep docenten over de waarde van stilte en eenzaamheid in een tijd die getypeerd wordt als “hypernerveus”, vol prikkels, prestatiedruk en versnelling. 

Bernard vertelde dat hij leeft in stilte en eenzaamheid, maar dit niet ervaart als isolement. Voor hem is er sprake van “de stilte van de verbinding”: een levende, voedende stilte waarin je je verbonden weet met de ander, met en zonder hoofdletter. Hij onderscheid deze stilte met die van doodse, angstige of pijnlijke stilte. In die betekenisvolle stilte vindt hij inspiratie, rust en focus, iets wat volgens hem zowel leraren als leerlingen broodnodig hebben in een tijd van voortdurende digitale afleiding.

In dit webinar ging het om de stilte die noodzakelijk zou zijn voor het onderwijs, zowel de docent als de leerling. Broeder Bernard stelde dat een docent pas werkelijk iets kan overbrengen wanneer kennis is doordrongen van persoonlijke betrokkenheid en innerlijke rust. ‘The medium is the message,’ zei hij: wie vanuit stilte en overtuiging spreekt, wekt aandacht en verbinding. Lesgeven vraagt daarom om een innerlijke voorbereiding, een moment van stilte waarin de docent zich richt op de essentie van wat hij of zij wil overbrengen. 

Na het verhaal van broeder Bernard splitste de groep en gingen we in gespreksgroepen door met drie vragen:

1. Kan de docent kennis overdragen zonder de ondersteuning van een persoonlijke betrokkenheid in stilte en eenzaamheid?
2. Moet een docent in de vastentijd of bijvoorbeeld de Ramadan proberen de leerlingen te bewegen tot digitaal vasten?
3. Klopt de waarneming dat het toenemende onvermogen om alleen en stil te zijn leidt tot steeds minder gemeenschapsvorming?

In de gesprekken erna werd verteld over hoe moeilijk het kan zijn om rust te bewaren in de hectiek van het schoolleven. De stelling van broeder Bernard dat je, wanneer jij zelf vanuit rust en concentratie lesgeeft, leerlingen beter luisteren en meer betrokken raken werd wel onderschreven. 

Er ontstond ook een gesprek over de spanning tussen stilte afdwingen en stilte voorleven. Stilte kan niet worden opgelegd als disciplineoefening, maar kan wel worden geoefend als gezamenlijke praktijk. Enkele deelnemers koppelden dit aan religieuze tradities waarin stilte een vorm van leren is, zoals bij de Benedictijnen of Taizé. Broeder Bernard benadrukte dat innerlijke stilte ook te midden van drukte mogelijk is. Het gaat erom niet meegesleept te worden door de chaos, maar vanuit een zekere afstand en humor naar jezelf en je omgeving te kijken. Dat vraagt oefening, relativering en bewustzijn. Stilte is geen doel op zich, maar een voorwaarde voor echte gemeenschap en verbinding: “Alleen in de stilte kan het Woord indalen.”

Het webinar eindigde met de observatie dat, paradoxaal genoeg, het afnemend vermogen om alleen en stil te zijn niet leidt tot meer gemeenschapszin. We zijn voortdurend met elkaar in contact, maar zelden werkelijk verbonden. Broeder Bernard riep leraren op om juist in die context bewakers van de stilte te zijn: mensen die door hun houding, rust en aandacht leerlingen helpen ontvankelijk te worden voor reflectie, betekenis en ontmoeting.

In het webinar viel de uitdrukking “stiltegeletterdheid” naar analogie van levensbeschouwelijke geletterdheid, die we voor het verstaan van de wereld en jezelf zo belangrijk vinden voor leerlingen. Misschien is het goed om leerlingen meer kennis (!) te laten maken met vormen van stilte en die in school voor te leven en te laten ervaren. Conclusie van het webinar was dat het de nodige nieuwe denkrichtingen had opgeleverd en zeker stof voor verder gesprek is.