Gescheiden werelden? GL in primaire en voortgezet onderwijs
Jaargang 21, nummer 3
Mythes over religie
Jaargang 21, nummer 2
Er bestaat veel borrelpraat over religie. U heeft het misschien zelf wel eens gehoord. Als er geen godsdiensten zouden zijn zou deze wereld er veel beter uitzien. Want zeg nou zelf, alle oorlogen zijn er toch vanwege religie? Leidt religie niet altijd tot geweld? En dan die machtsstructuren! Als je bij een bepaalde godsdienst hoort heb je zelf niets meer te zeggen. Durf te denken! Allemaal toch niet meer van deze tijd? Om nog maar te zwijgen over de wetenschap. Die creationisten bijvoorbeeld, dat geloof je toch niet? Nee, het leven van en gelovige valt niet te benijden. Het is vooral een kwestie van regeltjes en verboden. Weet je wel hoeveel verboden er in die godsdiensten zijn? Wat een beknellend en benauwend leven moet dat zijn! En dan weet je ook nog eens niet zeker of je uiteindelijk wel in de hemel terechtkomt. Wat dat betreft is het makkelijker om spiritueel te zijn dan religieus. En dan die bekrompenheid! Alleen de eigen stroming heeft zogenaamd de waarheid in pacht. Verschrikkelijk. Nee, een wereld zonder religie valt duidelijk te verkiezen boven een met. Als je daar nog aan twijfelt..
In het nummer dat voor u ligt, stelt theoloog en leraar Jonas Slaats deze mythen over religie aan de kaak. Tevens wijst hij ons op het belang van het aan de orde stellen van deze mythen in het onderwijs. In hoeverre zouden deze mythen inderdaad aan de orde dienen te komen bij het vak GL? Komen ze aan de orde, en zo ja, op welke wijze? Wat is een goede manier om met deze mythen over religie aan de slag te gaan? En leven deze mythen ook bij onze leerlingen, of denken zij wellicht toch genuanceerder? Hoe kan een les over deze mythen eruit zien? Deze vragen worden door verschillende auteurs beantwoord in deze Narthex.
Daarnaast vindt u weer een mooi gedicht van onze huisdichter Gerard van Midden over het thema, is er weer een aflevering van Relitrends en kunt u de gebruikelijke Beeldrubriek lezen. Veel boekbesprekingen dit keer met relevante en interessante inhoud.
Wellicht is het een idee om bij u op school en in de sectie eens een balletje op te gooien over de plek van deze mythen over religie? En hoe dit concreet vorm krijgt of zou kunnen krijgen? Leuk als u daar iets over wil laten weten aan Narthex of de VDLG. Laten we elkaar en het vak blijven versterken!
Rest mij u veel leesplezier en alvast een goede zomer toe te wensen. Hopelijk is in september niet alles maar wel veel weer bij het oude.
Jochem Quartel
Hoogspanning
Jaargang 21, nummer 1
Schepping en evolutie. Euthanasie en abortus. Palestina en Israël. Geloof en wetenschap. Religieus en atheïstisch. Homoseksueel, hetero, bi, transgender en queer. Ratio en emotie. Waarheid en leugen. Nederlander met een migratie achtergrond en zonder. Moslim en niet-moslim. Jood en christen. We geven dan wel geen scheikunde, maar de reacties die er kunnen ontstaan… Godsdienst/levensbeschouwing (GL) kent veel ontploffingsgevaar.
Die explosiviteit hebben we afgelopen maanden meerdere keren kunnen zien: de Franse leraar Samuel Paty werd vermoord, in ons eigen land moest een leraar onderduiken en er ontstond ophef over de manier waarop de islam in een les GL werd gerepresenteerd.
Hoe ga je als leraar GL om met controverse en conflict in de klas? Hoe voorkom je dat de boel ontploft? Is het wel zo erg wanneer zich zo nu en dan een stevige chemische reactie voordoet? Over deze vragen gaat dit nummer.
Allereerst neemt Kees Hamers u in het kader van ‘in retrospectief’ mee naar 2004, relatief kort na de aanslagen van 2001 en het jaar waarin een Engelstalig nummer van Narthex verscheen met als titel ‘Clash in the classroom’. Bernhard Reitsma biedt hierna een beschouwing over hoe om te gaan met botsende religieuze perspectieven. Vervolgens pleiten Marianne Moyaert, Gertie Blauwendraad en Hannah Visser voor een plaats ‘voorbij de polarisatie in vertrouwen’, in de geest van het initiatief ‘Emoena’ voor leiderschap in een multireligieuze context. Gerdien Bertram-Troost bouwt met haar bijdrage voort op dit ‘dialoogdenken’ en meent dat daarom juist de lessen levensbeschouwing zich uitstekend lenen voor onderwijs dat zich richt op burgerschapsvorming. Bjorn Wansink en Arwin van Wilgenburg illustreren hoe een en ander zich kan vertalen naar lesniveau. Ook Jos de Pater, Agnes van der Sluijs en Ilse Nol bieden handvatten en tips voor in de klas. Birgit Pfeifer en Annemeik Schlatmann vertellen hierna kort iets over hun project ‘Omstreden zaken’. Voordat Markus Davidsen en Marcel Elsenaar ons vervolgens informeren over de voortgang van het basiscurriculum, neemt Lot Brouwer ons eerst kort mee in haar stripverhaal over de geschiedenis van het vak. Dan vertelt Tuur de Beer over het promotieonderzoek van Jeanette den Ouden en volgen de de ‘relitrends’ en beeldrubriek. Tot slot duiden en recenseren Ina ter Avest en Bill Banning drie boeken. Onze wens is dat u geïnspireerd mag raken in het omgaan met mogelijke controverses en conflicten bij de lessen GL.
Kwetsbare kwesties
Jaargang 20, nummer 4
Het coronavirus heeft korte metten gemaakt met de idee van het autonome individu. Zo meent althans Birgit Meyer, hoogleraar religiewetenschap aan de UU, in een interview in dagblad Trouw in november 2020. “De mens is kwetsbaarder dan we dachten. We namen aan dat de wetenschap funeste virussen door vaccinatie en behandeling onder controle had weten te brengen. En daarom kwam de crisis als een schok: hoe kan ons dit overkomen? Het was een ontredderende ervaring – niet alleen het gevaar van het nieuwe virus, maar ook de ervaring dat de medische zorg en de economie op hun grenzen stuitten. De pandemie is een ruwe realiteit die mensen dwingt om hun visie op zichzelf en de wereld kritisch te overdenken en bij te stellen.”
Voor u ligt het kerstnummer van Narthex. Kerst is een feest van de kwetsbaarheid. Zo zegt theoloog Erik Borgman bijvoorbeeld: “God komt in de schamelheid van ons bestaan. Dat is Kerst.’ (De Nieuwe Koers, 2009.) Kerst gaat over God die naar ons toekomt, in onze kwetsbaarheid. Kerst zet volgens Borgman vraagtekens bij onze op beheersing en rationaliteit gerichte cultuur. Kerst leert ons omgaan met onze eigen mislukking, met onze kleinheid en schamelheid. Met onze kwetsbaarheid. Meerdere bijdragen in dit nummer sluiten aan bij deze ‘kerstgedachte’.
U leest allereerst enkele bijdragen over de kwetsbaarheid van religie en religiebegrippen (zoals ‘sekte’) en over de ontwikkelingen rondom het basiscurriculum. Hierna volgt een introductie op het kerndeel dat over de kwetsbaarheid van onderwijs, leraren en leerlingen gaat. Doorheen het hele nummer vindt u bijdragen van leerlingen over ervaringen met kwetsbaarheid. Speciale dank gaat uit naar Ina ter Avest en Bill Banning, die het voortouw bij dit thema hebben genomen.
De foto’s op de voorpagina en verspreid door het tijdschrift tonen kwetsbare kerstballen en kerstversieringen en zijn genomen door de zoon van Joël Valk (beeldrubriek), Joris Valk. Vergeet niet ook van de overige bijdragen, columns, boekbesprekingen kennis te nemen. Als redactie wensen wij u tot slot fijne dagen en een goed 2021 toe. In ontvankelijkheid, kwetsbaarheid én vertrouwen.
Corona curriculum
Jaargang 20, nummer 3
Wat zijn we de afgelopen zeven maanden uitgedaagd. Misschien niet in verhouding tot de artsen en het zorgpersoneel in ziekenhuizen en op IC’s, maar toch. Opeens was daar de lockdown. Er werd van ons verwacht dat we digitaal afstandsonderwijs verzorgden. Aanleiding: een onbekend virus dat zich snel heeft verspreid vanuit China naar Italië en voor we het goed doorhadden ook in Nederland. Op zondag 15 maart kwam het nieuws dat de scholen tot begin april dicht zouden gaan. Dat werd een stuk langer.
Inmiddels is het oktober. Hoe ging het de afgelopen maanden? Hoe verging het de leraar godsdienst en levensbeschouwing (GL) in het vormgeven van het onderwijs op afstand? Viel het mee of tegen? Wat willen we behouden en wat willen we zo snel mogelijk vergeten uit deze periode? Zijn leerlingen in en door de coronacrisis ons vak misschien meer gaan waarderen? Is het normale programma gedraaid of is er een speciaal coronacurriculum in het leven geroepen? Hoe ging het digitale leren?
Voor u ligt een bijzonder nummer, dat op de bovenstaande vragen inspeelt. Zowel op de existentiële kant van de crisis en de levensvragen die hierdoor zijn ontstaan, als op de praktische en technische aspecten van het lesgeven via bijvoorbeeld Microsoft Teams. Verschillende leraren, godsdienstpedagogen en onderzoekers vertellen over hun ervaringen.
Daarnaast zijn er de gebruikelijke rubrieken en boekbesprekingen, waarvan de meeste gerelateerd aan de coronacrisis. Toch is het niet alleen corona wat de klok slaat: zo vindt u ook bijdragen over ‘dataïsme als levensbeschouwing’, over ‘oude religies in moderne bladen’ en meer.
Laten we hopen dat de scholen open zullen blijven. Mocht het toch anders lopen, dan heeft u met dit nummer voldoende in handen om met vertrouwen aan het coronacurriculum te blijven werken.
“Mogen we film kijken?”
Jaargang 20, nummer 2
“Mogen we film kijken?” Die vraag van leerlingen zult u zeker wel eens gehoord hebben. Of deze: “Die leraar gooide er altijd gewoon een film in bij levensbeschouwing, lekker makkelijk.” Grote kans dat u deze zinsnede – of een variant hierop – ook wel eens gehoord heeft. In het laatste geval gaat het hier om de zogenaamde ‘luie leraar godsdienst/levensbeschouwing (GL)’ die weinig zin heeft om veel tijd en energie in zijn lessen te steken en er daarom steeds maar weer een film ‘in knalt’. Daarna een paar vragen erover en door naar de volgende film. Geen idee of dit type leraar GL werkelijk bestaat, maar leerlingen praten er wel eens over.
Het gebruik van film in de lessen GL, als werkvorm en (vak)didactisch middel, kan een heel goed idee zijn. Maar veel hangt natuurlijk af van hoe je als leraar een en ander aanvliegt. Doe je maar wat, of werk je volgens een bepaald model en rationale? Hoe bereid je filmlessen voor? Hoe ga je het gesprek aan? Welke leerdoelen wil je bereiken en hoe toets je of deze behaald zijn? Hoe kun je diepere lagen in film en leerling bereiken? Enzovoort enzoverder.
In dit themanummer over film schijnen verschillende schrijvers en docenten hun licht hierop. Zij laten zien hoe je op een professionele en verantwoordelijke manier film als middel kunt inzetten. Zodat leerlingen leren over zin, religie, levensvragen en levensbeschouwing. Het blijft hierbij overigens niet bij film alleen. Ook series, Netflix en documentaires passeren de revue: bewegend beeld dat leerlingen in beweging kan zetten.
Vanzelfsprekend staan we ook stil bij de lessen godsdienst en levensbeschouwing in tijden van de corona crisis. Wat betekent deze crisis voor onze religieuze en levensbeschouwelijke educatie? En speelt de identiteit van een school hier nog een rol in? Daarnaast heeft de crisis ervoor gezorgd dat we massaal via video zijn gaan lesgeven. Maar het echte videogesprek is natuurlijk waar het in dit nummer over gaat: een gesprek over zin en betekenis naar aanleiding van adequaat beeldmateriaal.
Veel leesplezier bij het lezen van dit nummer. We hopen dat jullie er iets aan hebben voor de praktijk van jullie lessen. Ook alvast een goede zomer toegewenst voor iedereen. En sterkte met de laatste loodjes van dit jaar en de start van het nieuwe. Tot in oktober!
Dromen vangen
Jaargang 20, nummer 1
Er zijn veel ontwikkelingen in ons mooie vakgebied. Zo verscheen recent het eerste handboek voor vakdidactiek godsdienst/levensbeschouwing in de Nederlandse geschiedenis. Een mijlpaal! In deze editie besteden we uiteraard de nodige aandacht aan dit heugelijke feit. Net zo historisch is het feit dat we sinds kort een eigen expertisecentrum kennen dat zich onder meer met veel toewijding en enthousiasme inzet voor een basiscurriculum: goed levensbeschouwelijk onderwijs voor alle leerlingen in het Nederlandse voortgezet onderwijs. In dit nummer wordt hun droom nog eens duidelijk verwoord.
Daarnaast hebben we in dit nummer getracht nog een aantal andere dromen te vangen. De foto’s van dromenvangers onderstrepen dit thema en zijn het ingenieuze idee van Joël Valk, die aan dit nummer nog meer bijdragen leverde. De insteek is te laten zien dat er een waaier aan betrokkenen bestaat in het veld van levensbeschouwing en educatie. Dat zij allemaal hun eigen dromen dromen en ook aan de realisering van die dromen werken. Het is onze droom dat dit nummer het besef en inzicht zal versterken dat velen werken aan dezelfde droom en dat betrokkenen daarom nog meer dan al het geval is, de samenwerking met elkaar zullen gaan zoeken. Wanneer we een goede toekomst voor het vak voor ogen hebben, is het zaak elkaar nu te vinden en te verbinden. United we stand, divided we fall!
De dromen in dit nummer komen uit verschillende hoeken: overkoepelende organisaties en besturen, wo- en hbo-opleidingen, verenigingen en genootschappen, denktanks, en wat dies meer zij. We trappen logischerwijs af met de Vereniging voor Docenten Levensbeschouwing en Godsdienst. Dit vakblad is natuurlijk allereerst van en voor haar leden. Al snel komt ook Verus aan het woord, aangezien zij mededraagster van het tijdschrift is en het blad ook door haar achterban sterk wordt gewaardeerd.
Daarnaast leest u in dit nummer nog over de dromen van Curriculum.nu en zijn er de reguliere columns en bijdragen, waarin eveneens hardop wordt gedagdroomd, verbeeld, gemijmerd en gefantaseerd. Wij zijn van mening dat een en ander dusdanig boeiend en relevant is, dat de kans dat u tijdens het lezen zult wegdromen, miniem is. Naast het dromen, is het namelijk onze wens dat u allen wakker zult mogen blijven dan wel worden, om samen ons vak levendig en inspirerend te houden!
Zin d’r in
Jaargang 19, nummer 3, oktober 2019
Fokke Obbema schreef recent het boek De zin van het leven. Gesprekken over de essentie van ons bestaan. Het is een bundeling van zijn interviews in de Volkskrant met een veertigtal mensen. Een ander boek getiteld De sjamaan en ik van Willemijn Dicke beleeft inmiddels de vijfde druk en handelt over een wetenschapper en militant atheïst die opeens een tekort aan zin in haar leven ervaart en op zoek gaat naar zingeving. Opvallend: beiden werden door een crisis in beweging gezet.
Als vakdocenten weten we dat het niet alledaags is om je bewust bezig te houden met ‘zin’, een kernconcept in de les godsdienst/levensbeschouwing. Dit inzicht leidde tot de kernvraag van dit nummer: waarom zouden we het over zin moeten hebben op onze scholen en in onze lessen? Die vraag ligt onder diverse interviews die de redactie heeft gehouden met mensen die geen vakdocent zijn, maar wel de noodzaak bepleiten om met ‘zin’ aan de slag te gaan in het (levensbeschouwelijk) onderwijs.
De noodzaak van zin in het curriculum
Pim de Haas leidt het nummer in vanuit de praktijk. We willen toch, al is het maar even, in ‘het hol van de leeuw’ beginnen. Vervolgens komen de interviews met ‘vakbuitenstaanders’, die hun antwoorden geven op de vraag waarom ‘zin’ niet mag ontbreken op het lesrooster.
Arwin van Wilgenburg ging in gesprek met onderzoekster Joantine Berghuijs, Aart Jon Schimmel bevroeg religiewetenschapper en theoloog Laurens ten Kate, Tuur de Beer was te gast bij de ‘kunst- en levensbeschouwer’ Hans Alma en Ina ter Avest was benieuwd naar de ideeën van filosoof Jan Bransen. Met hun gedachten bieden ze zicht op de vraag naar de noodzaak van ‘zin’ in het (vak)curriculum.
Petra Ritzen en Hannie Hoefnagels schrijven tot slot over het belang van zingeving voor gezondheid en Bill Banning gaat in zijn interviews in op luisteren als een vorm van zingeving. Als het goed is, hebt u er al aardig zin in gekregen.
Verder in dit nummer
Het nummer wordt extra zinderend door de beelden en beelddidactiek van Joël Valk, door een longread-themarecensie, door de relitrend/columns en door de uiteenlopende artikelen over dialoogdidactiek, burgerschapsmoraal, vakintegratie, collegiale visitatie, Kristallnachtherdenkingen en gebedshuisexcursies. Het één niet minder zinvol dan het ander. Lijkt ons…